فرزندآوری و مسئولیت اخلاقی در قبال کودکان بیسرپرست: نگرش انساندوستانه به بقای نسل
تولیدمثل و بقا: پیوندی بنیادین
تولیدمثل و بقا از مفاهیمی هستند که در ذات تمام موجودات زنده به هم گره خوردهاند. موجودات زنده تولیدمثل میکنند تا نسل خود را حفظ کرده و بقا داشته باشند. این روند، به نوعی راز ادامه حیات تمام گونهها است، چرا که بدون این فرآیند، تداوم زندگی غیرممکن خواهد بود.
غریزه تولیدمثل در موجودات زنده
در میان موجودات زنده، تولیدمثل عموماً به واسطه غریزه انجام میشود. این غریزه، موجودات را به انجام این فرآیند در فصول خاصی از سال هدایت میکند. اما هنگامی که به انسانها میرسیم، این وضعیت تفاوت اساسی پیدا میکند. انسانها، به دلیل داشتن قدرت تعقل و اختیار، درگیر غریزه تولیدمثل به شکلی که در حیوانات مشاهده میشود، نیستند.
تفاوت انسان با دیگر موجودات در فرآیند تولیدمثل
در انسان، غریزه تولیدمثل به شدت کمرنگ یا حتی بیرنگ شده و جای خود را به قدرت انتخاب داده است. این انتخابها، برخاسته از تعقل و آزادی در تصمیمگیری هستند، به گونهای که انسانها میتوانند به صورت آگاهانه در مورد تولیدمثل تصمیم بگیرند. با این حال، بررسی تاریخی نشان میدهد که در اکثر دورههای گذشته، انسانها بیشتر تحت تأثیر غریزه خود عمل میکردند و فرزندآوری را به عنوان ابزاری برای بقا و گسترش نسل میدیدند.
فرزندآوری در تاریخ و دنیای مدرن
در سدههای گذشته، خانوادههای بزرگی با تعداد زیادی فرزند بسیار رایج بودند. این نوع نگاه به فرزندآوری، انسان را به موجودی شبیه به دیگر گونههای زنده تبدیل کرده بود که تنها برای بقا تولیدمثل میکرد. اما با ورود به دنیای مدرن و افزایش آگاهی، این رویکرد به تدریج تغییر کرده است.
ضرورت تعقل در تصمیمگیریهای مرتبط با تولیدمثل
امروزه، انسانها برای بسیاری از جنبههای زندگی، از جمله حرفه و تحصیلات، قواعد و استانداردهایی را وضع کردهاند. برای مثال، فردی که قصد دارد پزشک شود، باید مراحل طولانی تحصیلی و آموزشی را طی کند تا صلاحیت لازم را به دست آورد. این موضوع نشان میدهد که در تصمیمگیریهای مهم، تعقل و برنامهریزی ضروری است.
تولیدمثل به عنوان انتخابی آگاهانه
همانطور که انسان برای بسیاری از حوزههای زندگی خود از تعقل و برنامهریزی استفاده میکند، در مورد تولیدمثل نیز باید این نگرش را اتخاذ کند. تولیدمثل نباید صرفاً ابزاری برای بقا باشد، بلکه باید از روی آگاهی و به عنوان بخشی از مسئولیت انسان در قبال نسل آینده انجام شود.
ضرورت آموزش در فرآیندهای زیربنایی زندگی
در جهان امروز، برای ورود به هر حرفه یا شغلی، افراد نیازمند طی دورههای آموزشی و کسب مدارج علمی مشخصی هستند. بهعنوان مثال، یک جوشکار ملزم است تا مهارتهای لازم را از طریق کلاسها و آزمونهای مربوطه بیاموزد و سپس وارد بازار کار شود. اما در مقولهای بسیار حساس و بنیادین همچون فرزندآوری، چنین فرآیندی وجود ندارد. انسان، تنها بر اساس غریزه و توانایی بیولوژیکی خود، وارد این مسیر میشود، بیآنکه مهارتها یا دانشهای لازم برای تربیت فرزند را کسب کرده باشد.
تأثیر سیاستهای جمعیتی بر تصمیمگیریهای فردی
نگاه به فرزندآوری در طول تاریخ، همواره تحت تأثیر سیاستهای مختلف قرار گرفته است. برای نمونه، در ایران معاصر، در مقاطع مختلف زمانی، شعارها و سیاستهای متفاوتی در این خصوص اتخاذ شده است. از کاهش جمعیت و تشویق به تنظیم خانواده گرفته تا سیاستهای کنونی که افزایش جمعیت را بهعنوان هدفی استراتژیک مطرح میکنند. این سیاستها، گاه با محدودیتهایی در دسترسی به ابزارهای پیشگیری از بارداری همراه میشوند که بر آزادی انتخاب افراد تأثیر میگذارد.
کمبود آموزش در مسائل بنیادین زندگی
مسئله فرزندآوری و تربیت فرزند، یکی از مهمترین ابعاد زندگی بشری است. بااینحال، هیچگونه برنامه آموزشی یا دورههای الزامی برای والدین در این زمینه وجود ندارد. بهویژه در جوامعی که آموزشهای عمومی بیشتر حول محور موضوعات مذهبی و تاریخی متمرکز است، افراد به ندرت با مسائلی همچون مهارتهای تربیتی، مسئولیتهای والدین و حقوق فرزند آشنا میشوند. این در حالی است که نتیجه این کمبود، ظهور مشکلات عمیقی در جامعه، همچون طلاق، بدسرپرستی، و بیسرپرستی است.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بیتوجهی به تربیت فرزند
نتیجه نبود آموزشهای مؤثر در این زمینه، شکلگیری جامعهای است که بخش قابلتوجهی از آن تحت تأثیر تربیت ناکارآمد و غیرعلمی قرار دارد. کودکانی که قربانی تصمیمات ناآگاهانه والدین میشوند، اغلب درگیر آسیبهای جدی روانی و اجتماعی هستند. بسیاری از این کودکان در محیطهایی پرورش مییابند که فاقد استانداردهای تربیتی لازم است، و برخی نیز بهطور کامل از سوی والدین خود رها میشوند، پدیدهای که به افزایش تعداد کودکان بیسرپرست در جامعه منجر میشود.
نقد نگاه صرفاً جمعیتمحور به فرزندآوری
در میان این چالشها، نگاه صرفاً کمّی به مسئله فرزندآوری و تأکید بر افزایش جمعیت، یکی از موارد بحثبرانگیز است. حتی اگر فرض کنیم که جامعه ظرفیت پذیرش دوبرابری جمعیت کنونی را دارد، نمیتوان نادیده گرفت که همین جمعیت فعلی نیز بهخوبی مدیریت نمیشود. بدون تأمین زیرساختهای لازم برای آموزش، اشتغال، بهداشت و رفاه، هرگونه برنامهای برای افزایش جمعیت، نهتنها به پیشرفت جامعه کمکی نمیکند، بلکه مشکلات موجود را تشدید خواهد کرد.
چالشهای تربیتی و زیرساختی در مواجهه با افزایش جمعیت
حتی با فرض اینکه هشتاد و پنج میلیون نفر که بر اساس این سیاست قرار است به جمعیت اضافه شوند، چهگونه میتوان تربیت این افراد را به درستی انجام داد؟ آیا زیرساختهایی برای آموزش رایگان و تأمین بهداشت و درمان این افراد داریم؟ در کشوری که شما امروز با همین جمعیت نیز قادر به تأمین ابتداییترین مسائل حکومتی نیستید، چگونه میتوان با یک جمعیت دوبرابری روبهرو شد؟ این مسائل مربوط به حکومت و سیاست است که میتوانیم آن را کنار بگذاریم، زیرا در این برنامه مشخص در مورد فرزندآوری و فردیت انسانها صحبت میکنیم.
حتی اگر این فرض را کنار بگذاریم و بپذیریم که در باب فرزندآوری و تربیت کودکان، حقوق و وظایفی که ما در قبال این کودکان داریم، چگونه باید با آنها برخورد کرد؟ چهگونه در تربیت و آموزش این کودکان اقدام میکنیم؟ چه درسی به مردم داده شده است؟ در باب فرهنگ، باید گفت که همانطور که المانهای مختلف هنری میبایست ستونهای اصلی فرهنگ را تشکیل دهند، ما در مبحث تعلیم و تربیت فرزند با رویکرد دگم اسلامی در زمینه احترام به پدر و مادر، و نیکی به آنها مواجه هستیم. این دیدگاهها باعث شدهاند که مسائل تربیتی فرزند تنها در قالب یک وظیفه نسبت به والدین مطرح شود.
در باب فرهنگ و هنر، هیچ اقدام مهم و قدرتمندی انجام نشده است، چرا که اصولاً آن نظام فکری که در این جامعه حاکم است، اجازه چنین تغییراتی را نمیدهد. از آن نظام فکری، نمیتوان توقعات بیشتری داشت. اما کجا در این نظام حکومتی صحبت میشود که حقوق کودکان در قبال تربیت و تعلیم بر عهده ماست؟ چهگونه باید خود را برای تربیت یک کودک آماده کنیم؟ آیا برای تربیت کودکان، به سلامت روانی و فیزیکی نیاز داریم؟ آیا اصلاً در موقعیتی از نظر مالی قرار داریم که بتوانیم از فرزند خود بهدرستی مراقبت کنیم؟
ضربالمثلهای سادهای همچون “هر آن کس که دندان دهد، نان دهد” اصولی هستند که در فرهنگ عمومی و سیاستگذاریهای کلان مطرح میشوند، اما این مفاهیم بهشدت فاقد تعمق و پشتوانه علمی هستند. این در حالی است که جامعهای با درصد بالایی از افراد زیر خط فقر، حتی قادر به تأمین نیازهای اولیه خود نیستند، و قرار است این افراد بدون در نظر گرفتن توان مالی، بهطور طبیعی و بهواسطه غرایض انسانی خود فرزند بیاورند.
در چنین جامعهای که حتی اگر افراد مدارج تحصیلی را نیز به بهترین نحو طی کنند، از امنیت شغلی برخوردار نیستند و هیچگونه ثبات شغلی ندارند، چگونه میتوان به این افراد مسئولیت تربیت فرزند را واگذار کرد؟ آیا به این افراد آموزش داده شده که چگونه باید با فرزندان خود رفتار کنند؟ آیا آنها درک درستی از اصول تربیتی دارند؟ در دنیای امروز، علم روانشناسی و تربیتی پیشرفتهای چشمگیری کرده است، اما در جوامع ما، هیچگونه آموزش جدی در زمینه تربیت فرزند وجود ندارد.
آیا قرار است والدین که قرار است فرزندآوری کنند، آموزشهایی در خصوص تربیت فرزند ببینند؟ آیا صلاحیت آنها برای داشتن فرزند ارزیابی میشود؟ آیا از نظر مالی در موقعیتی هستند که بتوانند نیازهای یک کودک را تأمین کنند؟ در اینجا، تناقضات انسانی بهطور آشکار خود را نشان میدهند. اگر یک موجود بیگانه از دنیای خارج به جهان ما نگاه کند، بهطور قطع از این تناقضات شگفتزده خواهد شد که چگونه انسانی که قرار است فرزند بیاورد، بدون هیچگونه آموزش یا آمادگی، مسئولیت تربیت موجودی را بر عهده میگیرد.
این تناقضها نه تنها در سیاستگذاریها، بلکه در فرزندآوری و تربیت نیز خود را نشان میدهند. جامعهای که میبایست فرزندانی سالم و توانمند تربیت کند، با مشکلات و چالشهای زیادی مواجه است. این موضوع نه تنها در کشورهای توسعهنیافته، بلکه در جوامع پیشرفته نیز مطرح است. جهانی پر از کودکان وجود دارد که به دلیل این کمدانیها و ناتوانیها، در شرایط بد زندگی میکنند. کودکانی که بهدلیل نبود پشتیبانی و سرپرستی، در وضعیتهای دشوار به سر میبرند. این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد تا در سیاستهای آتی، تربیت صحیح و برخورد انسانی با کودکان در اولویت قرار گیرد.
سوال اخلاقی در فرزندآوری و حمایت از کودکان نیازمند
قرار نیست که ما در اینجا تنها به موضوعات سطحی پرداخته و سخنانی بر پایه احساسات بیپایان بگوییم تا جماعتی تحت تأثیر قرار گیرند. آنچه ما در اینجا میخواهیم به آن اشاره کنیم، واقعیتی است که همه از آن آگاهند و نمیتوان آن را نادیده گرفت. امروز در ایران، کودکانی هستند که در وضعیتهایی چون بدسرپرستی، بیسرپرستی و بیخانمانی قرار دارند. این مسائل روزانه در اخبار منتشر میشود. تصاویری از کودکانی که در سطلهای زباله رها شدهاند یا در کنار خیابانها تنها گذاشته شدهاند، به وضوح ما را با واقعیتهای دردناک روبهرو میکند.
هنگامی که از نزدیک به وضعیت بهزیستیها نگاه میکنیم، این موضوع بیشتر آشکار میشود. وضعیت کودکانی که به دست والدین خود فروخته شدهاند، باعث بروز سؤالات بزرگ اخلاقی میشود. اگر به مشکلات کودکان کار در کنار خیابانها نیز توجه کنیم، به وضوح خواهیم دید که ما در شرایطی بهسختی گرفتار شدهایم که در آن از حیث انسانیت دچار بحرانی جدی هستیم. اینها تنها نمونههایی از مشکلات عمیقتری هستند که بسیاری از کودکان در جوامع مختلف با آنها دستوپنجه نرم میکنند.
ما بهخوبی میدانیم که این کودکان دردمند، بهطور ویژه نیازمند حمایت و حامیانی هستند که از آنها مراقبت کنند. در این زمینه، با یک سوال اخلاقی اساسی روبهرو میشویم: آیا باید فرزند بیاوریم یا نه؟ برای کسی چون من، که باورهایش بر پایه حمایت از دیگران و کمک به آنها بنا شده است، پاسخ روشن است. تا زمانی که کودکان نیازمند وجود دارند، هر کسی که قصد فرزندآوری دارد، باید فرزند خواندهای را از میان این کودکان بیسرپرست انتخاب کرده و از آنان حمایت کند.
این اقدام نهتنها جبران اشتباهات بشری است، بلکه باید بهعنوان یک مسئولیت اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. در حالی که بسیاری از والدین بیمسئولیت بهدلایل مختلف فرزندان خود را آزار میدهند و آنها را به دردسر میاندازند، ما باید بهعنوان یک جامعه انسانی وظیفه حمایت از این کودکان را بهعهده بگیریم. این کودکان که بهدلیل بیمسئولیتی والدینشان در شرایط سخت قرار دارند، نیازمند آن هستند که کسانی از آنها حمایت کنند.
این مسئله را بهطور خاص از منظر اخلاقی نیز باید مورد بررسی قرار داد. در صورتی که افراد در نظر داشته باشند که فرزندانی از خود به دنیا بیاورند، باید در کنار آنها به حمایت از کودکان نیازمند بپردازند و همینطور در مسیر تربیت این کودکان، به اخلاق و مسئولیتپذیری بیپایان در قبال کودکان نیازمند توجه کنند.
در عین حال، ممکن است برخی به دلیل بیماریهای روانی که برخی از این کودکان دارند، نگرانیهایی در خصوص فرزندخواندگی داشته باشند. اما باید گفت که بسیاری از بیماریهای روانی، درصد انتقال بسیار کمی دارند و قابل کنترل هستند. همچنین، بسیاری از مشکلات روانی در نسلهای بعدی نیز ممکن است ادامه پیدا کنند، اما بهطور کلی نمیتوان با قطعیت درباره انتقال بیماریها صحبت کرد.
در نهایت، در این مباحث اخلاقی باید بهخاطر داشته باشیم که ما بهعنوان انسان، مسئولیت حمایت از دیگران را بر دوش داریم. باید در برابر مشکلات و چالشها عکسالعمل نشان دهیم و با نگاه انسانی به مسائل، به جامعه و کودکان آسیبدیده کمک کنیم.
فرزندآوری و مسئولیت اخلاقی در مقابل کودکان بیسرپرست
ما در اینجا قرار نیست تنها توضیحاتی ساده درباره مشکلات موجود ارائه دهیم. بلکه میخواهیم به مسائل عمیقتری اشاره کنیم که بیشتر مردم از آنها آگاهند. در جامعهای مانند ایران، کمتر کسی است که از مشکلات کودکانی که در وضعیتهای بدسرپرستی و بیسرپرستی زندگی میکنند بیخبر باشد. اخبار این مشکلات هر روز منتشر میشود، مثلاً کودکی که در سطل زباله رها شده است، یا کودکی که در کنار خیابان رها گردیده. اگر نگاهی به آمار بهزیستیها بیندازیم، تصویر آشکارتر میشود. همچنین، مشاهده کودکانی که به خاطر شرایط بد خانواده به طور مستقیم از آسیبهای جسمی و روانی رنج میبرند، این واقعیت را به ما یادآوری میکند که ما در این بحران به نوعی غرق هستیم.
نقش اخلاقی انسانها در حمایت از کودکان آسیبدیده
در این وضعیت، همه ما به خوبی میدانیم که این کودکان، این انسانهای بیدفاع، دردمند و نیازمند حمایت هستند. حالا، با این مقدمات، به یک سوال اخلاقی اساسی میرسیم: آیا باید فرزند بیاوریم یا نه؟
برای کسانی که مانند من بر پایه اصولی اخلاقی و انسانی زندگی میکنند، پاسخ این سوال روشن است: تا زمانی که این کودکان در دنیا وجود دارند، هر فردی که قصد به دنیا آوردن فرزند دارد، باید در کنار این کودکان آسیبدیده، به آنها توجه کند. باید به جای توجه صرف به نسل خود، به یاری نسلهای نیازمند بپردازد.
مسئولیت اخلاقی و ادامه نسل انسانها
آیا ما به عنوان انسانها، در دنیای پر از اشتباهات بشری، باید همچنان به ادامه نسل انسانی خود فکر کنیم، در حالی که در مقابل بیسرپرستی و آسیبهای متعدد کودکان در حال زندگی هستیم؟ انسانهایی که به اشتباه فرزندانی به دنیا آوردهاند که مورد آزار و اذیت قرار گرفتهاند و به دردی عظیم دچار شدهاند، آیا مسئولیت اخلاقی ما نیست که به این کودکان کمک کنیم؟
اهمیت حمایت از کودکان بیسرپرست به جای ادامه نسل خود
در این فرایند، برخی ممکن است بگویند که فرزند باید از نسل خود فرد باشد، اما این دیدگاه اساساً فاقد اعتبار است. نژاد و خون هیچکدام تعیینکننده ارزش انسانی نیستند. باید به این مرحله برسیم که ادامه نسل بشری نه از طریق خون، بلکه از طریق حمایت از کسانی که در نیاز و رنج هستند، معنادار است.
نگرانیها و چالشها در فرزندآوری
حال، ممکن است برخی نگرانیها در مورد بیماریهای روانی و فیزیکی در کودکان بیسرپرست وجود داشته باشد. با این حال، ما باید این واقعیت را در نظر بگیریم که بیماریهای روانی و فیزیکی قابل انتقال نیستند، و خود انسانها نیز میتوانند بر اساس مسئولیتهای اخلاقی خود اقدام کنند و در حمایت از این کودکان گام بردارند.
مقاله به چالشهای اخلاقی و انسانی در مسئله فرزندآوری پرداخته و تاکید دارد که در دنیای امروز، قبل از اینکه انسانها تصمیم به فرزندآوری بگیرند، باید مسئولیت خود را در قبال کودکان بیسرپرست و نیازمند در نظر بگیرند. به جای تمرکز بر بقای نسل انسانی از طریق فرزندآوری شخصی، باید به کودکان دردمند و بیپناه توجه کرده و به آنها کمک کنیم. فرزندآوری باید با توجه به اصول علمی و اخلاقی درک شده و از نیازهای اجتماعی و انسانی فراتر رود. در این مسیر، شناخت دانش تربیتی و آگاهی از مسئولیتهای فردی برای پرورش نسلی سالم و مهربان ضروری است.