«شاهزاده یوسف» نه فقط چهره‌ای خیالی، بلکه تصویر شاعرانه‌ای‌ست که الزه لاسکر-شولر برای بیان درونی‌ترین لایه‌های وجودی خود خلق کرد. این شخصیت که در نامه‌ها، شعرها، امضاها و نقاشی‌های او حضوری پررنگ دارد، نقشی فراتر از کاراکتری ادبی ایفا می‌کند: او تبلور رؤیای زندگی شاعرانه، هویتی برساخته از خیال شرقی، کودک‌مآبانه و رهایی‌بخش است. شاهزاده‌ای که در تبس افسانه‌ای ساکن است، اما هم‌زمان در دل تبعید و درد شاعر نیز جای دارد.

چرا باید «شاهزاده یوسف» را شناخت؟

• نمونه‌ای نادر از پیوند کامل میان شخصیت خیالی و زندگی واقعی در ادبیات مدرن
• بیانگر تقاطع میان شرق‌گرایی شاعرانه، اکسپرسیونیسم آلمانی و هویت در تبعید
• ابزاری برای فرار از هویت زنانه و یافتن صدای شاعر در جهانی مردانه و سلطه‌گر
• نقطه‌ی مرکزی نظام نمادین شاعر؛ عنصری که شعر، نقاشی و زیست را به‌هم می‌دوزد

ویژگی‌های شاهزاده یوسف

• هویتی در حال حرکت: یوسف نه تاریخ دارد، نه ملیت؛ هم پیامبر است، هم مسافر، هم معشوق، هم بی‌پناه
• زبان رؤیا: زبان او پر از استعاره، رمز، گل، رنگ، سنگ‌های قیمتی و تصاویر آسمانی‌ست
• صورت‌بندی خود–دیگری: شاعر با ساختن یوسف، خود را هم در او می‌یابد و هم از خود فاصله می‌گیرد؛ هم شاعر است، هم تماشاگر شاعر
• جنسیت انعطاف‌پذیر: یوسف، پسر است اما با لحنی لطیف، گاه زنانه، بی‌مرز و کودکانه سخن می‌گوید

نقش یوسف در زندگی لاسکر-شولر

از حوالی ۱۹۰۶، لاسکر-شولر در بسیاری از محافل، خود را با نام «یوسف» معرفی می‌کرد. نامه‌هایی به دوستان هنرمندش با امضای «شاهزاده یوسف از تبس» می‌فرستاد. در نقاشی‌هایش نیز، تصویر پسربچه‌ای خاورمیانه‌ای با چشمانی درخشان و لباس‌هایی با رنگ‌های اشباع‌شده بارها تکرار می‌شود. در سال‌های پایانی، به‌ویژه در اورشلیم، این هویت برایش بیش از نقابی شاعرانه، بدل به پناهگاهی زیستی شد.

ابعاد روان‌شناختی و شاعرانه

• خودآفرینی: یوسف، آینه‌ای‌ست که شاعر در آن خود را می‌سازد، از خود می‌گریزد و دوباره به خود بازمی‌گردد
• زبانِ بیرون از تاریخ: سخن یوسف نه سیاسی‌ست، نه خطابه‌وار؛ بلکه زمزمه‌ای کودکانه از جایی نامعلوم
• فاصله از واقعیت: او نه در برلین مدرن زندگی می‌کند، نه در تبعیدی خشک؛ او در میانه‌ای خیالی‌ست، جایی میان شعر و رؤیا

رابطه با اکسپرسیونیسم

یوسف، به‌عنوان برساخته‌ای شاعرانه، نماینده‌ی زیباشناسی اکسپرسیونیستی است: فردگرای، اسطوره‌پرداز، عاطفی، رنگی، کودکانه و شوریده. در مقابل عقلانیت نوکلاسیک، یوسف نماینده‌ی شور است؛ در برابر روایت تاریخی، او استعاره‌ی بی‌زمانی‌ست.

جمع‌بندی

«شاهزاده یوسف»، بیش از یک شخصیت، استعاره‌ای زنده از زیستن شاعر در جهانی بی‌خانه است. الزه لاسکر-شولر، با آفریدن این چهره، توانست زبان، عشق، رؤیا و هویت را در قالبی شاعرانه گرد آورد. شناخت یوسف، گشودن در به جهان خیال، ایمان و آوارگی شاعری‌ست که مرز میان شعر و زندگی را فرو ریخت.

برای مطالعه‌ی تحلیل‌های دیگر از آثار لاسکر-شولر و شاعران اکسپرسیونیست، به صفحه‌ی کتاب‌های رایگان جهان آرمانی یا صفحه‌ی اصلی سایت مراجعه کنید.